Wat gaat er om in het hoofd van iemand met alzheimer? Pia van Rees uit Canada schreef een boek over haar gesprekken met haar dementerende moeder in Minnertsga. "Yn it Frysk, omdat ús mem en ik Frysk tsjin elkoar prate."

Goos Bies

'Jou dy man efkes in stoel, juh. Sa heart it dochs?", zegt Ineke van Rees-van der Meulen als de fotograaf een portret van haar wil maken. "Efkes in momint fan helderens. It wikselt in soad", zegt dochter Pia. Mevrouw Van Rees is afhankelijk van de rolstoel en weegt nog maar 40 kilo. Een gevolg van haar laatste val, op tweede pinksterdag. ,,Mem ?kin hiel lilk útfalle", vertelt Pia. ,,In utering fan frustraasje op sa'n helder momint dat se beseft dat se gefangen sit yn in rolstoel. Dêrfoar koe se noch rinne. Se koe al net mear lêze, net mear skriuwe, net mear spultsjes dwaan, no is it rinnen har ek al ôfnommen."

Pia (50) is zeven weken in Nederland, wat langer dan gebruikelijk, haar moeder wordt op 20 oktober tachtig. Ze woont sinds twintig jaar in Fergus in Canada, waar ze met haar man Theo Stork een bedrijf runt dat lichtreclamesystemen levert aan grote bedrijven als Louis Vuitton, Mazda, Disney en Adidas. Theo is na drie weken terug naar Canada gegaan. Pia logeert bij haar in Enschede studerende zoon. Ze bezoekt haar moeder in het Van Harenshuus in Sint Annaparochie zoveel mogelijk.

Tussendoor heeft Pia in Leeuwarden een boek uitgebracht over wat haar moeder overkomt. Toen 'mem' bijna drie jaar geleden de diagnose Alzheimer kreeg, begon Pia met het maken van aantekeningen van hun gesprekken. ,,In soarte fan deiboek. Ik woe it oantinken oan ús mem fêsthâlde", vertelt ze. Veel later kwam het idee om er een boek van te maken, waarvan de opbrengst voor de Alzheimer-stichting is. ,,Ik tink dat it in goed ynsjoch jout yn wat it is om Alzheimer te hawwen, en hoe't it is om mei in Alzheimer-pasjint om te gean. In eye-opener."

Volgens Pia zijn er niet veel boeken waarin te lezen is wat er precies omgaat in het hoofd van iemand die dementeert. "Us mem hat hiel earlik west oer har gefoel, frustraasjes en soargen. Dat ha ik gelyk beskreaun yn dialogen." Het is ook de reden dat ze het boek in het Fries heeft geschreven. "Us mem en ik prate Frysk tsjin elkoar. Ik ha it opskreaun sa as sy is."

Haar moeder was "in foarútstribjende frou" die sinds 1973 fulltime in het onderwijs werkzaam was, verhaalt Pia. Ze was daarnaast actief met schrijven van revues en gedichten en in het lokale toneelleven in Minnertsga, waar Pia en haar drie broers zijn opgegroeid. "Altyd dwaande, nea stilsitte."

Daar kwam later nog de zorg voor haar zieke vader Gerrit bij, de gepensioneerde vrachtwagenchauffeur die aan longkanker is overleden. "Us heit is hast seis jier lyn ferstoarn. Doe wienen der al sinjalen fan Alzheimer, mar wy woenen dat net sjen. In protte waard ôfskood op 'e rou."

Dat Pia dit proces van een afstand moet volgen, valt haar zwaar. "Dat is hiel dreech", zegt ze geëmotioneerd. "De famylje hâldt je wol op 'e hichte, mar je nimme it oan, je sjogge it net." Telefonisch heeft ze veel contact met haar moeder, de laatste jaren komt ze vaker terug naar Nederland. Een klein jaar na de diagnose verhuisde haar moeder naar Nij Bethanië in Tzummarum. Sinds januari verblijft ze in het Van Harenshuus, waar zwaardere zorg wordt verleend. In Nij Bethanië vereenzaamde haar moeder. Ze kreeg door dat ze in gesprekken niet alles meekreeg en zonderde zich daarom bewust af, schetst Pia.

'In ferskriklike sykte dêr't in folwoeksen persoan yn 'e rin fan in pear jier sa fan efterút gean kin, dat er einiget sa't er begûn wie doe't er út de memmebûk krûpte', zo beschrijft ze in haar boek. Pia had haar dit in haar ogen mensonterende einde van haar leven graag bespaard. Ze weet zeker dat haar moeder dit "iensum bestean, dit proses fan lichaamlike en geastlike ôftakeling" niet had willen meemaken.

"Jierren lyn seagen wy tegearre in tv-programma oer ferpleechhûzen. Ien fan dy minsken gûlde, in oar boarte mei in pop. Doe sei ús mem: as it ea sa fier mei my komt, jou my dan mar in spuitsje." Na een korte stilte. "Dat kin net mear. Se hat neat fêstlein en doe't de diagnoaze steld waard, koe se der net mear oer beslisse."