In droge warme zomers worden de graanvelden op de Friese klei in een paar dagen kaalgeschoren en liggen de schuren vol met tonnen tarwe. Nu met al die nattigheid hangen de akkerbouwers al weken in de oogst die een akelig lange staart heeft. "'t Gaat met hutten en stoaten, waardeloas."

Elizabeth Vogelzang

Normaal staat de knalgele combine rond deze tijd al weer gepoetst en gesmeerd opgeborgen in de schuur bij de akkerbouwfamilie Rienks in Sint Jacobiparochie. Maar deze vrijdagmiddag in september klimt oude baas Simon Rienks (79) maar weer het trappetje op van de imposante New Holland csx7080. Hij werpt een blik naar de lucht. Die is bewolkt. Alweer. Geen zonnetje te bekennen. Wederom. Toch moet het vandaag gebeuren. De Rienksen willen als het even kan dit weekend toch echt de laatste hectares tarwe oogsten.

"'t Is 'n seumer fan hutten en stoaten", zegt Gerlof Rienks (53) die met zijn broer Jan de zesde generatie vormt van het familiebedrijf. De eerste week van augustus gingen ze los. De tarwe was goudgeel en de korrels in de aren waren rijp en keihard. Heit Simon stond als vanouds te popelen. "Kombaine is syn taak en syn passy", zegt Gerlof. "Soadra hij dinkt dat 't tiid is, wort-y onrustig. At de pakesêgers alles klaar maakt hewwe en 't maaibôrd hangt d'rfoor, dan fliegt-y los en gaat gerust deur tot middernacht, at 't noadig is."

Op 4 augustus was het zover. Oude Rienks sprong op zijn gele maaidorser en de hele familie 'spatte d'r foor'. Ze hadden net als voorgaande jaren de hoop dat met een paar dagen doorpakken de 140 hectare tarwe zo van de akker onderdak was. Maar niets was minder waar.

"'t Eerste wat ik deed at ik fan bêd ôf kwam waar de weerberichten bekike", zegt Gerlof. En dat leek niet al te best. Heftige buien, harde wind en regenfronten zorgden dat de Bildtse klei doorweekt was en het graan nat op de stengel stond. "Wy hewwe rupsbânden kocht, âns sakke je der gewoan deur", zegt Gerlof. Zo kon de zware dorser op droge dagen toch het natte land op. "Dan sochten wy perselen wer't 't nag krekt wel wou. Maar dan waren je weer los, kwam d'r 'n boi en en laaien wy dr weer út. Maar 't komt altyd goed, dus dut jaar fast ok wel."

Zo komt het dat de Rienksen in september nog in de tarweoogst zitten. Na het middageten draait senior met zijn imposante maaidorser een akker op, even onder Alde Leie. De bek van de machine zet zich gulzig in het goudgele graan en spuugt een stroom tarwekorrels een kipper in. Dirk Bouma stuurt zijn New Holland er vlak naast.

Achter de machines blijft kaal stoppelland over en een richel stro. Na een paar banen over het veld zit de wagen vol en zet Bouma koers naar Sint Jacobiparochie. Daar in de grote loodsen van graanhandel George Pars wordt de oogst gewogen, op kwaliteit gemeten en opgeslagen.

Georg Pars (34) verwelkomt de mannen Rienks bij de weegbrug. Er wordt een monster uit de lading gehaald waarmee het vochtgehalte en daarmee de kwaliteit wordt gemeten. Dan kan de New Holland koers zetten naar een van de enorme opslagloodsen

op het terrein waar tonnen graan worden opgeslagen voordat Pars het verkoopt aan meelfabrieken, koeien- en kippenboeren en veevoerfabrieken.

Ook de mensen van Pars noemen het een waardeloze oogst deze zomer. Het duurt veel te lang vinden ze en het gaat moeizaam. In een goede zomer is het een paar weken knallen en rijdt het af en aan met kippers en staan de trekkers in de rij voor de weegbrug. "Met werm weer, broest de boel der ôf", zegt George. "Dan waren wy half augustus klaar weest", vult vader Jelte (63) aan.

Nu staat nog 15 procent van de percelen van de klanten van Pars op de akker en druppelt het al weken met klanten die tussen de buien door oogsten. "Bij Nije-Dyk fiel 'n boi fan 90 millimeter. Dan kinne je 'n hele tiid niks. Dan sitte je je wel op te freten." Er was één goed oogstweekend. Toen brachten 200 kippers en vrachtwagens per dag dik 3000 ton in de Parsloodsen.

Zo'n 125 akkerbouwers van de Friese klei leveren het graan van in totaal zo'n 2500 hectare aan de graanhandel in Sint Jacobiparochie. Pars is net als Rienks een familiebedrijf dat al zes generaties gebonden is aan het Bildt. "Ons femilys doen al dik tachtig jaar saken met nander", zegt Jelte. George en zijn broer Jarco (30) hebben sinds een paar jaar een tweede bedrijf in Biddinghuizen. Bij elkaar verhandelen ze 60.000 ton graan. Ze ondersteunen de akkerbouwers bij het hele teeltproces. Van advies over hoeveel gerst, tarwe, aardappelen, bieten en uien de bouwboeren het beste kunnen verbouwen tot bemesting- en beschermingsadviezen en de opslag en verkoop van de oogst.

De Friese akkerbouw is maar een mini-schakel in de mondiale graanmarkt. Wereldspelers als Amerika, Canada, Rusland en in Europa Frankrijk, zijn de bepalende grote jongens. Kampen de Bildste boeren met nattigheid, "bij de rest is 't flink mis fanwege droogte", zegt George. Dus dat zou nog gunstig kunnen uitpakken voor de portemonnee van de Friezen.

De prijzen staan en vallen met de kwaliteit en het gewicht van de korrel, met het vochtgehalte als bepalende factor. Zo'n 15 procent vocht is de norm, legt George uit. De natte zomer zorgt er echter voor dat het graan dat nu gemiddeld geleverd wordt schommelt om de 17,5 procent.

Ook het korrelgewicht en daarmee het bloemrendement is kielekiele. Die zit rond de ondergrens van 72 kg/hl. "Is 't lichter of fochtiger dan folgt 'n korting op de ferkooppriis." Hoe langer het graan staat, hoe groter de kans dat de kwaliteit afneemt. De tarweplant kan na een tijdje ook in schot schieten, dan gaat de korrel al kiemen in de aar. Zover is het gelukkig nog niet, zegt Pars. Voordat dat aan de hand is, zijn alle akkers wel kaal, is zijn inschatting.

Dan rijdt de volgende blauwe Rienkstrekker de weegbrug op. Pake Simon heeft duidelijk de gang erin en heeft flinke meters gemaakt op z'n favoriete dorser. Als de weergoden hen goed gezind blijven, zijn de akkers dit weekend eindelijk leeg en kan de grote gele graanvreter na een was- en smeerbeurt alsnog de winterstalling in. Gerlof: "Siest wel, 't komt altyd goed. Ook dut jaar weer."