Hoe laat je een auto tegen een boom botsen? Hoe laat je er een exploderen? En hoe betaal je dat allemaal? De makers van de Friese film Stjer vonden het al doende uit. Zij hebben hun lol gehad - nu het publiek nog.

Tekst Asing Walthaus

Stjer is de eerste speelfilm van Emiel Stoffers (1980, Kollumerzwaag), voorman van band De Hûnekop en televisiemaker Janko Krist (1981, Sint Annaparochie). Ze kennen elkaar van Buorkje foar begjinners, een programma uit 2018 van Omrop Fryslân waarin Stoffers op bezoek gaat bij boeren.

Natuurlijk waren bij Stjer , die maandag in Pathé in Leeuwarden in première gaat, meer mensen betrokken, maar we spraken met Krist en Stoffers, de Friese guerrillafilmmakers.

Onkrûd

Iedereen die De Hûnekop volgt en iedereen met belangstelling voor Stjer , heeft online het fragment voorbij zien komen waarin zangeressen Anneke Douma en Gryt Wiersma in een auto stappen. Douma zegt: "Leave skat, onkrûd fergiet net!" - en prompt ontploft hun auto.

Het was de eerste scène die is opgenomen, op een bedrijventerrein bij Burgum. En het ging meteen mis.

"Ik hie yn'e holle om der in bedriuw foar yn te hieren, en der in protte parse by út te noegjen", zegt Krist, die regisseur was en de montage deed. "Mar Emiel woe dat net. Hy woe it sels dwaan en der koe gjin parse by."

Stoffers (hoofdrol, script): "Ik hie in Cobra yn-tape mei fiif flessen peut, en dy hie ik oanstutsen."

Krist: "By in Cobra hast earst in lytse flits mei in bytsje fjoer en dan komt de klap. Dy flits wie der wol, de klap kaam net."

Stoffers: "Mar de auto fleach yn de hens."

Krist: "Dy auto brandde út. Oele Plop (zanger Lieuwe Paulusma, van de single Ik bin smoar ) besocht der noch in nitraatbom yn te treauwen, mar dat wurke ek net. Ja, je hearden in hiel lyts plofke. Dat wie de start fan de earste ûnôfhinklike Fryske film."

Stoffers: "Ik tocht: as de rest ek sa giet …"

Het kwam goed: Jeroen Seinstra (muziek, audio, graphics) wist er een digitale ontploffing overheen te plakken, die in deze film goed werkt.

Het begin

Er brak een besmettelijke ziekte uit en alle optredens van De Hûnekop werden afgezegd. Voorman Emiel Stoffers en gitarist Jeroen Seinstra zaten bier te drinken en zeiden: "Wy kinne wol in film meitsje."

Wat voor film? Nou, zoiets alsDe lift of Amsterdamned , van Dick Maas. Stoffers: "Sa sieten wy lûdop te tinken, en doe sei Jeroen: It kin wol oer in searjemoardner gean dy't it fersjoen hat op Fryske artysten. 'Dat is fokking geniaal', sei ik."

Aan een bioscooppremière dachten ze toen nog niet. Meer aan iets dat ze zelf konden maken met mobieltjes.

Stoffers had pas Dolemite is my name (2019) gezien, met Eddie Murphy als Rudy Ray Moore een acteur/zanger die in de vroege jaren 70 doorbrak met het typetje Dolemite,

een uitbundig geklede en grofgebekte pooier. Moore stak al zijn geld in een film en gaf er niet om dat hij niet wist hoe je een film maakte.

Stjer zou geen serieuze thriller worden, maar een komedie. "Wy moatte sa'n film meitsje dat eltsenien yn'e broek miget fan it laitsjen", nam Stoffers zich voor. "En it moat passe by de Hûnekop."

De rode lijn was er, nu noteerden ze scènes en grappen - alles waar Krist en Stoffers om moesten lachen. Later bij het schrijven en het filmen zouden ze wel zien wat werkte. Op de grond in hun werkruimte in een Leeuwarder loods staat een whiteboard met alle scènes erop geplakt, zodat die verschoven konden worden.

"De struktuer fan Stjer is standerd", zegt Krist. "Ast noch nea in film makke hast, en do kinst de regels net goed, dan moast earst folgens de regels filmje."

Omdat ze beiden nog nooit een film hadden gemaakt, keken ze op Youtube hoe anderen dat deden, Krist las boeken over scenarioschrijven, op Netflix zagen ze de serie The movies that made us , reportages over het maken van films alsJurassic Park en Back to the future . Dat was hun doe-het-zelf-filmschool.

Hun inspiratie: van de kolderieke Naked gun -films met Leslie Nielsen ("ik tocht dat is fet: wy meie gewoan alles dwaan", zegt Stoffers), New kids (komisch geweld) tot Bassie & Adriaan.

Artiesten wilden wel meedoen - sommigen waren direct enthousiast, anderen hadden wat meer druk nodig, een enkeling zei ronduit nee. Zo ontstond een groslijst van zingend Friesland, die in de film afgeslacht wordt. Sommigen in beeld, van anderen horen we het in nieuwsberichten van Eric Ennema op Omrop Fryslân of van Fryske vlogger Eduard Rekker. Om aan de geheimzinnige moordenaar te ontkomen laat Stoffers zich bij De Hûnekop vervangen door een zwerver, Freddy.

Filmen

Inmiddels waren er sponsors gevonden - ze zijn slim in de film verweven - zodat er een duurdere camera kon worden gekocht. Na de niet-ontplofte auto van de eerste draaidag vielen de andere dagen niet tegen, maar makkelijk was het niet altijd.

Zo opent de film met een scène waarin Stoffers een kroeg binnenloopt. Daar zitten allerlei kleurrijke types, en klinkt luide muziek. Bij zijn binnenkomst valt het stil. Iedereen staat op, en richt een wapen op hem, een geweer, een kruisboog zelfs. Een hond komt dreigend naar voren. "Sit!", zegt Stoffers. De hond gaat gedwee zitten - en alle klanten ook.

Krist: "Dat moast kear op kear, ear't it goed wie." Stoffers: "Se sieten mar te sûpen." Krist: "En ze moasten hûndert kear dit dwaan en dat dwaan. Stjoer dat marris, dat wie wolris dreech."

Alle zinnen die we in de film horen, vertelt Krist, zijn van tevoren uitgeschreven. Op die van boer Frans (Zwaagstra) na: die improviseerde zijn speech. Dat loont, want hij maakt een van de leukste grappen van de film.

Ook leuk is Teake van der Meer, die in een parodie op het Omrop-programma Hea voorbijkomt. Het is zijn laatste rol, hij overleed vorig jaar december.

De film

De Stjer komende week is in de Friese bioscopen en als het aan de makers ligt, ook daarbuiten te zien. Er is een ondertitelde versie. "De film is foar in breed publyk", zegt Stoffers als een geschoold pr-man. "Mar foar pubers is hy echt fantastysk."

Wanneer is hij een succes?

Krist: "As hy syn jild werom fertsjinnet. Want dan kinne wy der noch ien meitsje."