Hjir 3, it temanûmmer is wijd oan De ierappel. It tema is liend fan de Feriene Naasjes, dy't 2008 ta 'It jier fan de ierappel' útroppen hawwe. Yn Hjir 3 steane in oantal tekeningen dy't Sjoke Wagenaar makke foar in keunstprojekt op It Bilt.

Wa't samar wat tritigers, fjirtigers en fyftigers freget hoe faak se it tradisjonele Nederlânske gerjocht fan ierappels mei fleis en griente ite, krijt antwurden as 'ien kear wyks' en 'ien kear yn 'e fjirtjin dagen'. Inkeld is it antwurd sels: "Noait." Wylst in soad fan har- dat jildt benammen foar de fyftigers - nei alle gedachten grutbrocht binne mei fiif of seis kear ierappels yn 'e wike. Gjin niget dus dat it temanûmer fan Hjir oer de ierappel gauris weromgiet yn 'e tiid.

Dat jildt benammen foar de dichters. Sa skriuwt Andries Miedema oer syn heit, in fabryksarbeider dy't sels ierappels boude: "Mar foei de Borger op syn board/dan droech en krommelich útinoar,/fan syn grutskens noch in spoar:/'Se binn' wer poerbêst', wie it koart."

Jirpelkwekers yn it noarden binne drok dwaande in jirpel te ûntwikkeljen dy't oer sâlt wetter kin. De jirpel is bedoeld foar boeren oan de Waadkust. Dy hawwe grut ferlet fan sa'n jirpel omdat har grûn hieltyd sâlter wurdt.

It ûntwikkeljen fan it nije ras is in drege saak, it kin neffens de kwekers noch wol 25 jier duorje foar't de nije jirpel der is. De kwekers besykje in bydrage út it Waadfûns te krijen om de kosten fan it ûntwikkeljen mei te beteljen.

Het Friese aardappelveredelingsbedrijf Fobek wil samen met de regionale collegabedrijven Biemond en Sloot een aardappelras ontwikkelen dat tolerant is voor een hoog zoutgehalte in het grondwater. "Zout water is een groeiend probleem voor de aardappelteelt langs de Waddenzee”, aldus directeur Peter Keijzer van Fobek.

In literatuur is bekend dat er wilde aardappelrassen met een zekere zouttolerantie zijn. Het kweekbedrijf uit Sint-Annaparochie wil onderzoeken in hoeverre deze wilde rassen gebruikt kunnen worden om nieuwe aardappelrassen te ontwikkelen.

Fobek, het aardappelveredelingsbedrijf bij Sint Annaparochie heeft een trofee in het leven geroepen voor bijzondere nieuwe aardappelrassen. Pootgoedtelers die erin slagen een nieuw ras met opvallende kwaliteiten op de rassenlijst van aardappelsoorten te krijgen, kunnen dingen naar de nieuwe prijs.

Er is al een mogelijkheid waardering te krijgen door erkenning van het Geert Veenhuizenfonds. Dat blijkt in de praktijk voor de meeste telers een stap te ver. Directeur Peter Keijzer noemt dit de Oscar voor de telers. Zijn eigen bronzen trofee karakteriseert hij als de Edison voor de teler. De eerste 'Edisons' zijn toegekend voor de nieuwe rassen Ikone, Fabiene en Bastion, alle uit de polder.

Akkerbouwers moeten als gevolg van de droogte in de afgelopen maanden rekening houden met schaarste aan hoogwaardig pootgoed. Daarvoor waarschuwt Peter Keijzer, directeur van aardappelveredelingsbedrijf Fobek uit Sint Annaparochie. "In de kuststrook is het verschrikkelijk droog geweest. We moeten er rekening mee houden dat van de hoogste klassen S en SE er 40 procent minder aan nieuwe knollen uit de grond komt."

De grote verschillen in opbrengst worden ook gesignaleerd door aardappelhandelshuis HZPC in Joure. "Wij durven nog geen beeld te geven van de totale opbrengst. De verschillen tussen de verschillende telers zijn groot", zegt directeur Jan Hoogenboom. "Dat maakt het moeilijk om een goede raming te maken. Op basis van proefrooiingen die we in september uitvoeren komen we pas met een eerste inschatting."

De aardappelsector wordt als gevolg van de droogte de komende jaren geconfronteerd met krapte in de hoogste pootgoedklassen, S en SE. Dat zegt Peter Keijzer, directeur van aardappelveredelingsbedrijf Fobek in het Friese Sint Annaparochie. De droge periode tijdens het groeiseizoen veroorzaakt in het Noorden tot 50 procent minder opbrengst en 40 procent minder knollen. Dat verwacht Keijzer op basis van waarnemingen op zijn eigen proefvelden.

Ik vrees dat dit representatief is voor de pootgoedteelt in de hele noordelijke kuststrook”, zegt de Fobek-directeur. ”Juist in deze regio worden de hoogste pootgoedklassen geteeld. Dat betekent dat de piramide, zoals de pootgoedsector in klassen is opgebouwd, van boven af wordt uitgeknepen. Dat ga je de komende jaren merken."

Pizza, spagetti en rijst: buitenlands eten is niet meer weg te denken uit de Nederlandse keuken. Maar hoe populair is de jirpel anno 2008 nog? Dit jaar werden Friesland Post lezers opgeroepen te laten weten of ze nog vaak aardappelen eten. Een reactie van trouwe aardappeleters.

Naam: Arjen Kaper (71) en zijn vrouw Anna (69)
Woonplaats: Terherne
Favoriete aardappel: Borgers van de klei uit Het Bildt

Gaat u wel eens aardappelvreemd?
'Ja, want aan het begin van het seizoen eten we Dorés, Friese pootaardappelen uit Spanje of Malta. Dan de Borgers, de Eigenheimers en daarna de Rode Star, want die blijft lang lekker. Een enkele keer eten we Irenes, voor de afwisseling. Vroeger had je Botergeeltjes, die waren helemaal lekker.'

De beste aardappeltelers zitten op het Bildt, maar toch moeten ze beter presteren. Er zijn te veel akkerbouwers in Friesland die onder de maat blijven. In Flevoland presteren ze gemiddeld beter. Dat moet anders, waarschuwt gedeputeerde Anita Andriesen.

Een pootgoedacademie zou de Friese aardappeltelers op een hoger niveau kunnen brengen, denkt Andriesen. De provincie wil zo'n initiatief graag ondersteunen. Ze zei het jammer te vinden dat pogingen nog geen resultaat hebben. Naar voorbeeld van de enkele jaren geleden opgerichte melkveeacademie zouden boeren leren van boeren.

Nederlanders zijn aardappeleters. Maar in afnemende mate.

Voor de meeste akkerbouwers is de aardappel het belangrijkste gewas op het bedrijf. In Nederland wordt op ruim 155.000 hectare aardappelen geteeld. Ongeveer 25 procent van het areaal is bestemd voor pootgoed. Ruim 30 procent gaat naar de zetmeelindustrie. De overige 45 procent zijn frites- of tafelaardappelen.

Het is dit jaar het Jaar van de Solanum tuberosum, ofwel de aardappel. In het hele land zijn activiteiten, zoals in het Friese het Bildt. Van 28 juni tot 13 juli zijn er de zogenaamde Bildtse Aardappelweken. Op acht boerderijen zijn tentoonstellingen over de historie van de pieper en aardappelkookdemonstraties.

Het Bildt is een pootaardappelgebied bij uitstek. Op de vruchtbare kleigrond met een winderig zeeklimaat worden pootaardappelen geteeld, waarvan de oogst naar tientallen landen wordt geëxporteerd voor een nieuwe uitplant. Deze belangrijke positie in de export van pootgoed heeft zich sterk kunnen ontwikkelen, doordat er naast de kwaliteit van de telers de aardappelveredeling steeds nieuwe rassen heeft voortgebracht, die door de Bildtse telers worden verbouwd. Het zijn rassen afkomstig van buiten het Bildt, b.v. Spunta, Jaerla, maar ook rassen die op het Bildt zijn gecreëerd.

Op het Bildt zijn een aantal aardappelrassen gekweekt, die wereldwijd groot zijn geworden. De Irene, de Bildtstar, de Frieslander en de Victoria zijn met name in Nederland bekend geworden. De Innovator wordt op dit moment wereldwijd door de fritesindustrie gebruikt. Menig frietje dat u of uw kinderen bij McDonald eet. komt oorspronkelijk van dit ras. Het grootste roodschillige ras in het Middellandse zeegebied is nog steeds het ras Desiree. Het snelst groeiende ras van Rusland is de Red Scarlett en het oorspronkelijk door de ZPC samen met Elzinga gekweekte las Favorita is het grootste ras van China. Al deze rassen hebben een grote rol gespeeld bij de verdere onwikkeling van de teelt van pootaardappelen op het Bildt. Wereldwijd worden er jaarlijks meer dan een half miljoen hectare geteeld met aardappelrassen, die zijn oorsprong op het Bildt vinden.

De jirpel stiet by in soad Nederlânske húshâldings alle dagen op it menu. Yn elke supermerk en grientewinkel kinne we de jirpel of ierdappel yn in soad soarten en maten keapje. Spitigernôch is de jirpel net yn elk lân sa maklik te krijen. Dat wylst de jirpel in produkt is dat yn hast alle klimaatsônes groeie kin.

De oarsprong fan de ierdappel hat neffers de measte minsken har oarsprong yn Sud-Amerika. Spaanske ûtdekkingsreizigers nammen se mei út peru of chili der't de Inca's de knollen ferbouwden. It wienen spaanske monniken die't de ierdappel meinaam op harren reizen troch europa en sa kaam de poter ek yn nederlan terjochte. Caroline Verhoeven fan it Kookmuseum yn Appelskea is it hjir net mei iens en hat der in oare miening oer.

Bintje, Borger, Bildstar of de Nicola. Allegear soarten ierdappels. Mar wa ken de Carrera, de Adora of de Vivaldi? Se wurde betocht en ûntwikkele op De Jouwer en yn Mitselwier troch it iedrappelbedriuw HZPC. Sy soargje foar it kweken, telen en ferkeapjen fan âlde en nije soarten ierdappels. Dy gean dan nei lannen as Cuba, Sri Lanka of Finlân; oeral oer de wrâld dus. Yn Mitselwier stiet it laboratoarium fan HZPC. Robert Graveland is ferantwurdelik foar it meitsjen fan in nij ras ierdappel. Fan it sied oant de ierdappel sels.

De Feriene Naasjes freget dit jier om ekstra omtinken foar de jirpel en hat dêrom 2008 útroppen ta it ynternasjonale Jier fan de Jirpel. Belangrykste doelstelling is de promoasje fan de duorsume ûntwikkeling fan op de jirpel basearre lânbou en de de jirpelyndustry yn it belang fan it wolwêzen fan de jirpelbouwers en de ferbrûkers yn ûntwikkelingslannen.

Op It Bilt, bekend fan fansels de Bildstar en oare populêre rassen, binne boeren dwaande om alle dagen mei setters (poaters) te telen. Ytzen van der Werff fan Alde Bildtsyl docht al hast 50 jier net oars.

Mijno van Dijk (midden) van het gelijknamige mechanisatiebedrijf uit Sint Annaparochie kijkt hoe monteurs een gps-antenne installeren bij het bedrijf van Wiebe, Jaap en Murk Goodijk uit Sexbierum. De gebroeders hebben een landbouwbedrijf met melkvee, pootaardappelen en broccoli.

Dankzij de gps-mast is precisielandbouw in optima forma mogelijk, aldus Van Dijk die dealer is van de apparatuur. Met boordcomputers uitgeruste tractoren en landbouwwerktuigen kunnen zonder bestuurder tot op de centimeter nauwkeurig aardappelen poten en broccoli planten. Zonder gps-mast vindt rechtstreeks informatie-uitwisseling plaats tussen trekker en satelliet. Dat is minder nauwkeurig waardoor boeren het vooral gebruiken voor bemesting en het toedienen van bestrijdingsmiddelen. Van Dijk schat dat op dit moment vijftig Friese akkerbouwers gebruik maken van apparatuur voor precisielandbouw.

Akkerbouwer Gerlof Rienks uit Sint Jacobiparochie laadt 27 ton pootgoed van het ras Desiree in de vrachtwagen van Ronny Nouws. De pootaardappelen gaan op reis naar de maatschap Herweij in het Zeeuwse Biervliet.

Het afgelopen jaar hebben Rienks en zijn broer Jan zeventig hectare pootgoed geoogst. De opbrengst van veertig hectare gaat de vrije markt op, deels naar Zuid-Nederland, deels naar het buitenland. De rest is onder contract geteelt en wordt door handelshuizen afgenomen.

Voor het eerst worden in ontwikkelingslanden meer aardappelen geteeld dan in de ontwikkelde wereld. Dat opent hele nieuwe mogelijkheden voor het Nederlandse pootgoed. Dit voorspelde directeur Gerard Backx gisteren op de Bedrijfseconomische dag van het handelshuis HZPC in Sint Annaparochie.

De directeur voorziet goede tijden voor de noordelijke pootgoedtelers. Ze zijn sterk in het creëren van groeikracht in hun zaaigoed, zeker in vergelijking met het lokale pootgoed in ontwikkelingslanden. Een probleem is wel, dat boeren er niet zwaar tillen aan licentierechten en rustig doortelen met ooit aangekochte poters. Daar moet tegen gestreden worden.

De kostprijs van de telers van pootgoed kan in veel gevallen sterk worden verlaagd. Dat blijkt uit onderzoek van het Landbouw Economisch Instituut (LEI) dat is verricht in opdracht van aardappelhandelshuis HZPC uit Joure. Het rapport is vandaag gepresenteerd aan de telers in St. Annaparochie. Vooral op de kosten voor grond, mechanisatie en arbeid kan nog fors worden bespaard.

Uit het onderzoek blijkt dat veel pootgoedtelers onvoldoende zicht hebben in de kosten die ze maken voor de teelt van pootaardappelen. Jaarlijks kunnen de akkerbouwers met pootgoed enkele duizenden euro’s verdienen door meer aandacht te besteden aan grond, mechanisatie en arbeid. Dat is vooral bij middelgrote en kleine bedrijven het geval.