JAAP HELLINGA
FOTO LC/CATRINUS VAN DER VEEN

De scherpe geur van uien waait je tegemoet door de open deuren van het Bildtse exportbedrijf Konaxx. Binnen staan tientallen zwaar afgevulde kisten te wachten. In een met tl-lampen verlicht hokje monsteren twee mannen aan een lopende band de aanvoer. Rotte exemplaren vissen ze er tussenuit. Een en al bedrijvigheid, daar in Sint Jacobiparochie.

Dat is slechts schijn, vertelt directeur Tjerk Nagel. Ja, natuurlijk werken zijn mensen hard, maar gewoonlijk is er veel meer te doen. Wijzend op de grotendeels lege hal: "Normaal stiet it hijr hielendal fol mei kisten." Met de uienhandel is het momenteel dramatisch gesteld.

Nagel en zijn zakenpartner Wouter Ootjes betalen slechts een halve cent per kilo aan hun vaste afnemers. "En dat dogge wy ek noch út fatsoen", zegt Nagel. "De einlikse wearde is minder." Omdat Konaxx hecht aan een goede relatie met zijn akkerbouwers, komen ze alsnog over de brug. "As wy der âfset fan hawwe, helje wy se op, mar wy binne blanko it seizoen yngong. Sûnder kontrakten."

Ootjes en Nagel hadden de dip namelijk al zien aankomen. Zeker drie jaar achtereen was het immers scoren met de ui. Zoveel voorspoed zet een boer aan het denken. Op akkers waar anders aardappelen of suikerbieten groeien, zaaide hij nu uien. Die uienaanwas is in de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)terug te lezen: het aantal hectares groeide van 19.979 in het jaar 2000 naar 29.842 hectare op dit moment.

Ook Friesland doet mee aan de uienwoede: van de 4382 hectare in 2000 zitten we nu op 9144 hectare. Een groot deel van de 509 Friese akkerbouwers moet flinke winsten hebben verwacht. Logisch. "Foarig jier barden se noch 25 sint de kilo", aldus Nagel. "Dan sieten se al op trije kear de kostprijs en dan woenen guon noch wachtsje op dat it 26 sint waard."

De uienteelt is de enige sector waarbij bouwboeren de markt kunnen beïnvloeden. Als ze de marktprijzen te laag vinden, houden ze in de hoop op een gunstiger prijspeil hun oogst nog even vast. Dat is bij aardappelen minder goed mogelijk. Die handel verloopt veel gestructureerder. Handelshuizen als de HZPC en Agroplant Holland hebben de aardappelmarkt volledig onder controle.

Dankzij de mogelijkheid tot speculeren lijkt de ui wel wat op de tulp, vindt Nagel. "Do krijst soms in soart wynhannel." De ondernemer duidt op de tulpenmanie die vanaf 1634 in Nederland woedde, waarbij de vraag zo toenam dat een simpele bloembol uiteindelijk meer dan tien keer het jaarsalaris van een vakman waard werd. Totdat de handel in februari 1637 eensklaps doodsloeg.

In de hedendaagse economie wordt dat verschijnsel 'varkenscyclus' genoemd. Die term stamt uit de jaren vijftig, toen CBS-statisticus J. B. Obbink ontdekte dat varkensfokkers op gerede tijden met overschotten en tekorten kampen. Het aanbod groeit, maar de vraag niet. Overvloed dempt dan de prijs. "Jo moatte it momint goed útsykje", doceert Nagel. Al blijft de natuur altijd een ongewisse factor.

Vorig jaar bleven bijvoorbeeld drie zeeschepen met Konaxx-vracht voor Sint Petersburg in het ijs steken. "En sa'n fracht wurdt altyd flak foardatst de haven yngietst ferhannele", legt Nagel uit. Door het pakijs liep de onderneming het risico 1,3 miljoen aan omzet mis te lopen.

Transport naar Rusland is niet te verzekeren. Gelukkig kwamen de schepen vrij. De vertraging scheelde de Friezen enkele tonnen aan inkomsten. "Dat ferlies ha wy doe naam. At wy noch langer wachte hiene, hiene wy noch mear kwyt west."

In 2010 exporteerde Konaxx 17.000 ton uien, dit jaar denkt het bedrijf op 4.000 ton uit te komen. Dat maakt de onderneming nog altijd de grootste exporteur van Friesland, Groningen en Noord-Holland. Het zanderige Drenthe telt in de akkerbouw nauwelijks mee. De centra van de uienteelt liggen in het van zware zeeklei vergeven Zeeland en Flevoland.

Konaxx verkoopt aan supermarkten, groothandels en verwerkingsbedrijven. Scandinavië, Centraal Europa, de Baltische Staten en Rusland vormen de belangrijkste afzetmarkt voor de Friezen. De Russen waren met 583.000 ton in 2010 de grootste importeur ter wereld.

Zo'n achttien jaar geleden deed Tierk Nagel al goede contacten op in het Russische Sint Petersburg. Zijn broer, hoofdredacteur Jan van Friesland van Omrop Fryslân, maakte voor de VARA reportages over de toenmalige Soviet-Unie. Tjerk Nagel reisde zijn journalistieke broer achterna.

Zo ontmoette de prille zakenman een groep ionge Russen die voor leraar Engels studeerden. "Se binne doe allegear fan skoalle ôfgong." Dankzij de Nagels dompelden de studenten zich onder in de internationale handel, die na de lange Sovjetperiode eindelijk kon opbloeien. "Ien fan harren is noch altyd ús agint yn Sint Petersburg."

Het exportbedrijf scheept zijn uien altijd in Vlissingen in. Het nabijgelegen Harlingen is geen optie. Dat komt doordat Konaxx slechts een of twee dekken van een koopvaardijschip boekt. De rest van het ruim is voor andere exporteurs. Zo delen ze het risico. Die mogelijkheid biedt de Harlinger haven niet, simpelweg omdat het achterland zo klein is dat er geen andere verladers zijn om een koopvaarder mee te delen.

In goede iaren vertrekken er honderd vrachtauto's per week vanuit Sint Jacobiparochie naar de Zeeuwse havenplaats. Die transportkosten wegen mee. Daardoor falt de handelsnotering in Goes ook altijd hoger uit dan in Leeuwarden, legt de Friese exportman uit.

Hoe rampzalig de huidige uiendip is? Niemand verwacht dat er bloed uit zal vloeien. Nederland exporteert naar 110 landen en staat daarmee in de top 5 van de wereld. In 2010 steeg de exportwaarde van verse uien nog tot het recordbedrag van € 429 miljoen. De winst van toen is de buffer van nu. "Ik haw absolút gjin meilijen mei boeren", stelt Nagel. "Dat is in respektfolle opmerking", haast hij zich te zeggen. "Wat ik bedoel is, de boeren hawwe it goed foar elkoar."