Op het meest noordwestelijke puntje van het Friese vasteland staat het woonhuis met het hoogste nummer dat in de provincie is te vinden: Oudebildtdijk 1229. Jos en Mary van Es schiepen er hun eigen paradijsje.
Marja Boonstra
Foto's Siep van Lingen (gescand)
De Oudebildtdijk is lang en smal en ligt bezaaid met zonnende schapen en hun lammeren. Met een slakkengangetje slalommen auto's er tussendoor. De dieren vertikken het om aan de kant te gaan, blijven demonstratief liggen, met hun koppen languit op het warme asfalt. Zonder met hun ogen te knipperen laten ze de autowielen op 5 centimeter afstand van hun glimmende neuzen voorbijrollen.
Op Dijkshoek, waar de Oudebildtdijk en de Zeedijk elkaar raken, aan het voeteneind van het buurtschap Westhoek, ligt het huis met het hoogste huisnummer van Friesland: 1229. Pal tegen de Oudebildtdijk aangebouwd. Alleen de schoorsteen torent boven de kruin van de dijk uit, de rest van het oude gardeniershuisje ligt diep weggestopt in de luwte. Op- en afrit lopen akelig schuin naar beneden. Zo steil, dat zelfs de postbode een keer met auto en al naar beneden is gekukeld en tot stilstand kwam tegen het schuurtje.
Jos (59) en Mary (56) van Es wonen nu dik vier jaar in het boerderijtje onderaan de dijk, die vroeger ook wel Ar-mendijk heette. Het boerderijtje staat er al heel lang. Zo is bekend dat in 1574 Jelle Claesz het huis en een stuk land pachtte. Na hem volgde een reeks bewoners, onder wie ene Rienik Reins Westra die er in 1829 kwam wonen met zijn tweede vrouw Hijlkje Pieters Brouwer, die ook wel Hieke werd genoemd. Toen Rienik stierf, bleef Hieke aan de dijk wonen. Het boerderijtje werd naar haar vernoemd: Hieke Moui. En wat nou zo leuk is: Jos en Mary vonden op zolder een oud naambord met Hieke Moui erop en spijkerden dat weer aan de muur.
Erg veel hebben Jos en Mary niet aan het huis veranderd. Voorgangers hadden er het nodige aan gedaan, zodat er al een moderne, ruime keuken en hippe badkamer waren. Hoewel Mary het bad op termijn graag inruilt voor een grotere douche, past het huis hen nu als een handschoen. Het enige dat ze hebben gesloopt, is de open haard met schoorsteenmantel. De betonplaat die overbleef, verfden ze wit met een zwarte bies en is nu een mooie plek voor de tv.
Het huis ligt zo'n 4 meter lager dan de dijk, op een kavel van 1345 vierkante meter. Ooit stonden er twee woninkjes, waarvan er een is afgebroken. Daarvan komt Jos nog altijd de restanten tegen. "Je hoeft maar een schep in de grond te steken of je zit op een klinker of een stuk dakpan. Volgens mij hebben ze niks afgevoerd maar het puin gewoon in een gat gegooid."
PAARDENBAK
Over gaten gesproken, Jos en Mary hebben er een laten graven op de plek waar de vorige bewoners een paardenbak hadden. Die hebben ze met veel plezier gesloopt en vervangen door een ondiepe vijver. Jos sloopte niet alleen de bak maar mestte ook de stal uit. "Er was een oranje plasticzeil ingegraven tegen de paardenpis. Je wilt niet weten hoe dat stonk."
"Toen wij het kochten was er buiten verder niks. Een kale vlakte van gras, tegels, een paar bomen en die paardenbak. En hekken. Overal stonden hekken. De vorige bewoners hadden kinderen en die wilden ze natuurlijk bij de sloten weghouden. Maar wij hebben ze allemaal weggehaald." Van de paardenbak bleef een gigaberg houtsnippers over, die Jos allemaal in zijn eerste 'eco-hoop' stopte. De berg tuinafval ligt achter in de tuin, keurig omheind. "Er woont van alles in", zegt Mary. "Muizen, egels, echt geweldig."
Met verschillende kaarsrecht gestapelde muurtjes van ' graszoden of gebroken stoeptegels en die vijver heeft Jos niveauverschillen gemaakt. De tuin is veranderd in een spannende 'jungle' vol onverwachte doorkijkjes en slingerende graspaadjes. Mary: "Voor het beplanten hebben we gekeken naar inheemse soorten, zoals de meidoorn. Het eerste jaar ging er van alles dood en moesten we veel vervangen." Jos: "Het tweede jaar zit je alles uit de grond te
kijken, het derde jaar begonnen de sprieten wat meer op bomen te lijken en nu, dit vierde jaar, explodeert de tuin. Alles is enorm aan het groeien geslagen. Voor het eerst onttrekt de begroeiing zelfs het zicht op de dijk!"
"Het scheelt gewoon enorm dat er meer beschutting is. We zitten al in de luwte van de dijk, de echte harde wind en de kou gaan over ons heen." Om dat te onderstrepen staat rondom bloeiende lavendel. De taakverdeling is simpel: Jos werkt in de tuin, Mary geniet er vooral van. "Ik zie hem soms de hele dag niet, dan is hij alleen maar buiten bezig." Intussen rijden er twee babbelende fietsers over de dijk. Het geluid draagt heel ver, je kunt ze woordelijk volgen op het zonnige terras achter huis. Mary en Jos grinniken: "We horen hier heel intieme verhalen."
Ze wonen wel behoorlijk afgelegen. De dichtstbijzijnde buurman, nummer 1225, ligt ver buiten gehoorsafstand. Verder zien ze alleen maar bebouwing op flinke afstand en in de verte de tien windmolens van Minnertsga. De woningen links en rechts hebben een gasaansluiting, Jos en Mary hebben een tank in de tuin staan. Ook riolering is aan nummer 1229 voorbijgegaan, ze lozen als enige op een beerput. En er is geen kabelaansluiting. Ze maken er geen punt van. Jos: "We genieten van de ruimte en de stilte. Van de luchten; je kunt het weer letterlijk zien aankomen. En van het onaangetaste landschap. Dat is zo bijzonder."
BERENPRETPARK
Jos van Es droomt ervan zijn eigen attractiepark te beginnen. En het blijft niet bij dromen. Oude Bildtdijk 1229 is ook het adres van stichting De Berenwereld. Wat Jos voor zich ziet is een soort Berenefteling , waarin als mensen verklede beren vijftig grote momenten uit de wereldgeschiedenis verbeelden. Hij maakte er een uitgewerkt plan van, compleet met plattegronden van het te bouwen pretpark, de bestuursstructuur en de toegangsprijzen. Het wachten is op de investeerders die er brood in zien. Hoe is hij in hemelsnaam op het idee gekomen? "Dat heeft te maken met mijn werk. Ik zit nu bij het museum Willem van Haren in Heerenveen, maar daarvoor heb ik lang als vormgever bij het Museum van de Twintigste Eeuw in Hoorn gewerkt. Daar hebben we exposities gehad over Sesamstraat, over Lego. En ook over speelgoedberen. Dat was een groot succes, ik heb nog nooit zoveel mensen zoveel lol zien hebben."
In De Berenwereld van Jos beelden aangeklede beren historische figuren uit, in vijftig voorstellingen uit de wereldgeschiedenis. Vijftig diorama's in verschillende groottes, waarin Jos bijvoorbeeld de moord op Willem van Oranje wil laten zien. Kinderen met een knuffelteddy zullen wel even wat moeten wegslikken bij het beeld van een beer die een andere beer op de trap van zijn huis in Delft neerschiet. Waar Beer van Oranje trouwens net een vorkje zat te prikken met de burgemeesterbeer van Leeuwarden, Rombertus Uijlenburg. Jos: "Dat valt wel mee, het zijn geen teddyberen, maar beren in mensenkleding."
Het plan bestaat nu alleen nog maar op papier, maar het is wel compleet uitgewerkt. "De bezoekers moeten langzaam 'verberen'. Eerst komen ze in de Hall of Fame allemaal bekende beren tegen, zoals Ollie B. Bommel en Yogi Beer en daarna volgt het Grote Berenwoordenboek waar begrippen als beerput, brombeer of steunbeer worden verbeeld. Met veel humor. Het moet wel 'leuk' zijn, al heb ik een bloedhekel aan dat woord."
Als de gasten genoeg 'verbeerd' zijn, zijn ze klaar voor de diorama's. Na die bezichtiging kunnen ze ontspannen in de berenkuil, aan de berenbar. "Met een berenhap", vult Mary aan. Jos is nu op zoek naar geldschieters en een geschikte locatie, het liefst in Friesland. „En dan moeten we om tafel met historici, neerlandici en onderwijskundigen." Dat het nog lastig zal worden om De Berenwereld te realiseren, snapt Jos ook wel, "ledereen kruipt nu weg achter de economische crisis en gebruikt die als excuus om niet mee te doen. Terwijl het commercieel gezien heel goed is voor Friesland."
"Beren spreken mensen aan, iedereen heeft er in zijn leven wel een gehad. Je kunt er van alles mee doen, ze in auto's stoppen, in een stoel laten zitten. Het is een enorme kracht in een aaibare verpakking. En je kunt er op een leuke manier kennis mee overbrengen. Beren zijn een ingang tot het oppikken van leerstof."
"Zelf had ik op de mulo de pest aan geschiedenis. Dat ging alleen maar over dorre, saaie jaartallen. Totdat er een invaller kwam die goed kon vertellen, toen raakte ik geïnteresseerd. Geschiedenis is belangrijk, je leert waar je vandaan komt, hoe iets is gegaan, het is het paspoort voor je toekomst."
Bron: Leeuwarder Courant
